Ғарыш — барлық нәрсенің өлшемі, уақыт — барлық оқиғалардың өлшемі. Кеңістік пен уақыт көкжиегі біріккен кезде ұлттық тарих басталады. Бұл әдемі афоризм ғана емес. Н.Ә.Назарбаев.
Елбасымыз айтқандай, ата-бабаларымыздың сан ғасырлық мұрасын сана тқа ие етіп, актуальды етуге мүмкіндік бередетін «Рухани жанғыру» жалпы ұлттық бағдарламасының жаңа құрамдас бөліктері.
Шын мәнінде, егер сіз неміс, итальян немесе үнді халықтарының тарихы туралы ойласаңыз, онда территорияның өзара байланысы және осы халықтардың мыңжылдық тарих бойындағы үлкен жетістіктері туралы мәселе туындайды. Әрине, Ежелгі Рим мен қазіргі Италия бірдей емес, бірақ и т. Ежелгі готтар мен қазіргі немістер де бірдей емес, бірақ олар Германияның үлкен тарихи мұрасының бір бөлігі. Бай көп ұлтты мәдениеті бар ежелгі Үндістан және қазіргі үнді халқы табиғи түрде бірегей өркениет ретінде қарастырылып, дамуын тарихтың үздіксіз ағымында жалғастыруда. Бұл сіздің көзқарасыңызды және шын мәнінде бүкіл ұлттық тарихты тереңдігі мен күрделілігін түсінуге мүмкіндік беретін дұрыс тәсіл.
Қазақстан тарихын жеке ғылымдардан емес, қазіргі ғылымның биіктігінен түсіну керек.
Сонымен бірге, жаһандану процесінің ықпалындағы сөзсіз өзгерістерді сезінетін ұлттық сананың дамуы ұлттық бірегейлікті сақтау шартымен жүруі керек. Алайда, ұлттың өзін-өзі сәйкестендірудің ішкі өзегін сақтау, тәрбиелеу және азаматтық қоғамды қалыптастыру институттарының жұмысынан туындайтын ұлттық өзін-өзі танудың берік негізін: салт-дәстүр, әдет-ғұрып, мәдениет, білім, тарихи жад, толеранттылық және әртүрлі мәдениеттер, этникалық топтар мен конфессиялардың өкілдерімен өзара іс-қимылға баса назар аудармай мүмкін емес.
Елбасымыздың бағдарламалық мақаласында ұсынылған маңызды жобалардың бірі — 7 жыл мерзімге жарамды «Архив-2025» бағдарламасы. Бұл бағдарламаны жүзеге асы емес, сонымен қатар көптеген зерттеушілердің қол жеткізілуін қамтамасыз ету үшін мұрағат құжаттарын цифрландыру. Оны жүзеге асыру мақсатында Елбасы Қазақстанда және шет елдердегі мұрағаттармен ұзақ мерзімді өзара әрекеттесу мақсатында тарихшылардың, мұрағатшылардың, мәдениеттанушылардың арнайы топтарын құру міндетін қойды.
Бұл жұмыстың маңызды нәтижесі ғылыми еңбектер мен мұрағат құжаттарының жинақталуы болуы мүмкін, оларды пайдалану Қазақстан халқының тарихи өткенінің тұтас бейнесін қайта құру процесіне қатысқан ғалымдар үшін құнды дереккөз болады. Мұнда зерттеушілер үшін тарих ғылымының әртүрлі салаларында кең қызмет өрісі дамуда.
Сонымен, Елбасының бастамасымен жүзеге асырылған «Архив-2025» мақсатты бағдарламасы ұлттық тарихтың тұтас бейнесін жасаудағы өте маңызды жоба. Сайып келгенде, бұл қадам тарихи сананы жаңғырту процестерін ілгерілетуге және Елбасының бағдарламалық мақаласының идеяларын жүзеге асыруда маңызды көмек болады. Назарбаев көшпелі қазақ мемлекеттілігінің жаһандық тарихтағы рөлі туралы.
Мәселе сіздің ұқт арқылы көрсету емес. Ең бастысы — қатал ғылыми фактілерге сүйене отырып, жаһандық тарихтағы рөлімізді сабырлы және объективті түсіну.
Ұлы даланың ұлы есімдері
Ұлы дала да көрнекті тұлғалардың галактикасын тудырды. Олардың қатарына Әл-Фараби мен Яссауи, Құл-Тегин мен Бейбарыс, Тәуке мен Абылай, Кенесары және Абай сияқты ірі қайраткерлер жатады.
Сонымен қатар біздің жеріміз көптеген материалдық мәдениеттің нысандары пайда болған жерге айналды. Қазіргі қоғам өмірі мүмкін емес көптеген нәрселер біздің жерңмңзде бір кездері ойлап табылған. Өз дамуында дала тұрғындары көптеген техникалық жаңалықтарды ашты, әлемнің түкпір-түкпірінде әлі де қолданылып жүрген өнертабыстардың негізін қалаушылар болды. Шежірелерде қазақтардың ата-бабалары Еуразияның кең кеңістігінде саяси және экономн кезде көптеген белгілі фактілер бар.
Ұлы даланың жеті қыры. 1. Ат спорты Ұлы Ұлы Дала дүниежүзілік жылқы шаруашылығы мен ат спорты мәдениетін бергенін бәрі біледі. Алғаш рет ер адамның жылқысын үйде отырғызуы қазіргі Қазақстан аумағында өтті, мұны елдің солтүстігіндегі «Ботай» елді мекенінің қазба жұмыстары дәлелдейді. Жылқының иелік етуі біздің ата-бабаларымызға сол кездегідей мүмкін емес артықшылық берді, және планетарлық масштабта экономика мен әскери істерде ең үлкен төңкеріс болды. Алайда, аттың иелік етубатанмен немесе қылшықпен қаруланған ат үстіндегі жылқы көшпенді халықтар құрған қуатты империялар тарихтың алдыңғы шебіне шыққан кездің өзіндік символына айналды. Аттың стандартты иесінің бейнесі батырлар дәуірінің ең танымал эмблемасы және қалыптасуы жылқының дүниеге келуімен байланысты көшпелі әлемнің ерекше «мәдени коды» болып табылады.
Автомобиль қозғалтқыштарының қуаты әлі де ат күшімен өлшенеді. Бұл ұзақ дәстүр — бұл жылқы планетада үстемдік еткен сол ұлы дәуірдің символдық сыйы. ХІХ ғасырға дейін адамзат әлемге ежелгі қазақ жерінен шыққан ұлы технологиялық революцияның жемісін көргенін ұмытпауымыз керек
Бұл шабандоздарға ат к. Дала терісінен, киізден, қарасорадан, жүннен және зығырдан жасалған шалбар тігіп берді бейлі өзгерген жоқ. Қазба жұмыстары кезінде табылған ежелгі шалбарлар қазіргі заманғы формамен бірдей. Сондай-ақ, бүгінде етіктердің барлық түрлері — көшпенділер мініп жүру үшін пайдаланылатын аяқ-қолы мен өкшесі бар жұмсақ аяқ киімнің «мұрагерлері» екені белгілі.
Атқа міну кезінде бақылауды жақсаіклап тапты. Жаңашылдықтар шабандозға атқа сенімді түрде отыруға мүмкіндік берді, тіпті жылдам қозғалыс кезінде де өз қаруын — садақ, найза, сабаны қолданған тиімді. Біздің ата-бабаларымыз садақ атуды жетілдіруге дейін жеткізді — бұл қарудың дизайнын да өзгертті: ол күрделі және ыңғайлы және өлімге айналды, ал жебелер броньмен және металл ұшымен алынды.
Қазақстанда тұратын түркі тайпалары енгізген тағы бір жаңашылдық — бұл сабанды ойлап табу еді, оның басты белгісі пышаға қаратып түзу немесе қисық пышақ болды. Бұл қару шабуылдаушы қару-жарақ арсеналындағы ең маңызды және кең таралған.
Біздің ата-бабаларымыз бірінші болып аттар мен шабандоздарға қорғаныс құралын жасады. Бұл еуразиялық көшпенділердің маңызды әскери жаңалығы — қарулы атқыштардың пайда болуына әкелді. Біздің эрамызға дейінгі І мыңжылдықтағы оның эволюциясы. — I ғасырға дейін Б.з.д. әскерлердің ерекше түрінің — ауыр атқыштардың құрылуына ытңды болмаған әскери үстемдікті қамтамасыз етті, атыс қаруын ойлап шығаруға және жаппай қолдануға дейін.
1. Ұлы даланың ежелгі металлургиясы Металдарды алу әдістерін ойлап табу жаңа тарихи дәуір ашып, адамзат дамуының бағытын түбегейлі өзгертті. Түрлі металл кендеріне бай қазақ жері де металлургияның алғашқы орталықтарының бірі болды. Ежелгі уақытта қола, мыс, қорғасын, темір, күміс және алтын өндіру және балқыту ошақтары, темір темір өндірісі Орталық, Солтүстік және Шығыс Қазақстан жерлерінде пайда болды.
Біздің ата-бабаларымыз үнемі жаңа, күшті металдар өндірісін дамытып отырды, бұл оларға технологиялық прогресті жеделдетуге мүмкіндік берді. Бұған пештің металл, зергерлік бұйымдар, тұрмыстық заттар мен ерте дәуірдегі қару-жарақтарды балқытуға арналған қазба жұмыстары дәлел бола алады. Бұл ежелгі дәуірде біздің жерімізде болған дала өркениеттерінің жоғары технологиялық дамуын көрсетеді.
3. Жануарлар стилі Біздің ата-бабаларымыз сыртқы әлеммен керемет үйлесімде өмір сүрді және өзін табиғаттың ажырамас бөлігі деп санады. Болудың бұл басты ұстанымы Ұлы Дала халықтарының дүниетанымы мен құндылықтарын қалыптастырды. Қазақстанның ежелгі тұрғындары жоғары дамыған мәдениетке ие болды — олардың өзіндік жазуы мен мифологиясы болды.
4. «Алтын адам» дүниежүзілік ғылым үшін сенсациялық жаңалық, біздің шығу тегімізге жаңаша көзқараспен қарауға мүмкіндік берді, бұл 1969 жылы Есіктен табылған «Алтын адам», оны тарихшыҚаеп атайды.
5. Алтай түркі әлемінің бесігі қазақтардың және Еуразияның басқа халықтарының тарихы үшін үлкен маңызға ие. Ерте кезден-ақ бұл керемет таулар Қазақстан жерін көркейтіп қана қоймай, сонымен бірге түріктердің бесігі болған. Бұл 1-мыңжылдықтың ортасында А.Д. түркі әлемі дүниеге келді және Ұлы дала өміріндегі жаңа кезең болды.
6. Ұлы Жібек жолы Қазақстанның бірегей географиялық орналасуы — Еуразия құрлығының дәл орталығында ежелден әр түрлі елдер мен өркениеттер арасында транзиттік «дәліздердің» пайдаізнен бастап бұл құрлық бағыттары Ұлы Жібек жолы жүйесіне — Үлкен Еуразияның шығысы мен батысы, солтүстігі мен оңтүстігі арасындағы сауда және мәдени байланыстардың трансқұрлықтық жүйесіне айналды.
7. Қазақстан — алма мен қызғалдақтың отаны. Алатау бөктері алма мен қызғалдақтың «тарихи отаны» екендігі ғылыми дәлелденген. Дәл осыдан бастап қарапайым, бірақ бүкіл әлем үшін маңызды өсімдіктер біртіндеп бүкіл әлемге таралады. Ал қазір Қазақстан — жер бетіндегі барлық алма ағаштарының бабасы — Сиберс алмасы. Ол әлемге біздің заманымыздың ең көп таралған жемістерінің бірін берді. Біз білетін алма — бұл алма ағашы түрлерінің жемістерінің генетикалық сорттары. Жібек жолының ежелгі бағыттарғырінен Жерорта теңізіне құлап, содан кейін бүкіл әлемге тарады.
Өз тарихын еске алатын, бағалайтын, мақтаныш ететін адамдардың болашағы зор екендігіне сенімдімін. Өткендегі мақтаныш, қазіргіге прагматикалық баға беру және болашаққа оң көзқарас — біздің еліміздің жетістіктерінің кілті. Жаһандану үрдісіндегі басты талап әлемдік аренада өз орнымызды ойып тұрып алуға ұмтылу. Бұл біздің ғаламдық үрдіске толыққанды араласуымызға жол ашады. Әлемдік озық тәжірибе мен жетістіктерге қол жеткізуімізге мүмкіндік туғызатыны анық.
А.Абдразақова, Экология ғылымдарының магистрі, РЖМҚ оқытушысы.