Қазіргі қоғамда халықтың әлеуметтік қорғалмаған топтары сияқты тұжырымдама орын алды. Терең әлеуметтік өзгерістер және саяси-экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы әлеуметтік жағынан қорғалмаған контингент спектрінің көбеюіне және кеңеюіне әкелді. Қазіргі таңда әлеуметтік қорғалмаған санатына: бір отбасы мүшесіне ақшалай табысы төмен отбасылар; асыраушысынан айрылған отбасылар; жалғыз балаларды тәрбиелеп отырған аналар; мүгедектер; қарттар, стипендиямен өмір сүретін студенттер, жұмыссыздар, табиғи апаттардан, саяси және әлеуметтік қақтығыстардан зардап шеккендер, заңсыз қудалау — бір сөзбен айтқанда, өмірлік қиын жағдайға тап болған адамдар саналады. Бұл адамдардың барлығы әлеуметтік қолдау мен қоғам мен мемлекеттің қорғауына мұқтаж.
Әлеуметтік қорғау дегеніміз — қолайсыз жағдайларға байланысты (қарттық, денсаулық, асыраушысынан немесе жұмысынан айрылу) экономикалық тұрғыдан белсенді бола алмайтын және лайықты өмірге қатысу арқылы өздерін кірістермен қамтамасыз ете алатын азаматтардың өмірлік игіліктері мен белгілі бір әл-ауқатына қол жетімділікті қамтамасыз етуге арналған жүйелі жұмыс.
Біздің мемлекетіміздің саясаты әлеуметтік бағытқа ие. Қазақстан республикасның тұрғындарына арналған әлеуметтік қызметтерді дамыту тұжыы дарының бірі аумақтық деңгейде халықтың әртүрлі санаттарымен әлеуметтік жұмыстың әр түрлі формаларын қамтамасыз ететін әлеуметтік қызмет жүйесін құру болып табылады.
Қазақстан мүше болған Халықаралық еңбек ұйымы әлеуметтік қорғау жүйесін шаралар кешені ретінде анықтайды, оның ішінде:
тұрақты, ақылы еңбек қызметін ынталандыру;
әлеуметтік сақтандыру тетіктерінің көмегімен ірі әлеуметтік тәуекелдер туындаған кезде табыстың бір бөлігінің алдын-алу және өтеу;
әлйеың осал топтарына бағытталған әлеуметтік көмек тетіктерін ұсыну;
азаматтардың білім беру және денсаулық сақтау сияқты негізгі құқықтар мен қызметтерге қол жетімділігі.
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін дамытудың негізгі бағыттары халықаралық тәжірибені және қазіргі жағдайды талдауға негізделген. Нарық конъюнктурасына сәйкес келетін және ең төменгі әкімшілік шығындармен халықты қамту деңгейі жоғары тұрақты ақылы қызмет үшін ынталандыруды қалыптастыруға ықпал ететін осындай жүйені құру ұсынылады.
Бүгінгі күні «халықтың әлеуметтік қорғалмаған санаттары» ұғымы мүгедектердің, ардагерлердің, зейнеткерлердің, кәмелетке толмағандардың, жетім балалар меығың құқықтарын қамтамасыз ету, тұрғын үй, еңбек заңнамасы нормаларында өте жиі қолданылады.
Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, қарлғбеюінің себептері әр түрлі. Ең жиі кездесетіндері — некенің тұрақсыздығы, некесіз балалардың таралуы. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға қамқорлық жасау — кез-келген қазіргәл маңызды элементтерінің бірі
Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға мемлекеттік әлеуметтік стипендиядан басқа «оқу әдебиеттері мен жазба материалдарын сатып алуға жыл сайынғы жәрдемақы» төленеді.
Сондай-ақ, заңда «жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, оқу аяқталғанға дейін толық мемлекеттік қамқорлыққа алынады» делінген. Жоғарыда айтылғандардан көріп отырғанымыздай, заңда көзделген қосымша кепілдіктер ауқымды және жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың толық кн
«Әлеуметтік шеттету» терминін ғылыми лексиконға алғаш рет Р.Ленуар енгізген және бастапқыда әлеуметтік мемлекеттің әлеуметтік сақтандыру жүйесіне кірмеген адамдарға қатысты. Кейін Э.Гидденс шеттету туралы «топтарды негізгі әлеуметтік ағымнан бөлетін механизм» деп жазды. Белгілі бір топтардың әлеуметтік шеттетілу қаупі мынада: процестің нәтижесі адамның мүмкіндіктері спектрінің тарылуы, біркелкі емес әлеуметтік дамуға, әлеуметтік наразылықтың күшеюіне және қоғамның ішкі алауыздығына алып келеді.
Адам капиталы теориясы тұрғысынан бұл дамуға инвестиция дегенді білдіреді Адам ресурстарының жетіспеушілігі күннен күнге азаяды, өйткені халықтың бір бөлігі үшін өзін-өзі жүзеге асыру мүмкіндіктері бұғатталады, бұл мемлекетке әжекелеген санаттарын әлеуметтік өзара әрекеттесу желілерінен шығару қоғамның әлеуметтік капиталын да төмендетеді.
Әлеуметтік капитал интеграциялық жолмен дамитын әлеуметтік жүйеде ғана жинақталып, экономикалық пайдаға айналуы мүмкін. Инклюзияға кез-келген кедергілер топ пен қоғам арасындағы әлеуметтік арақашықтықтың ұлғаюына әкеледі, бұл әлеуметтік капиталды жинақтауға және трансформациялауға жол бермейді деген қорытынды жасауға болады. Демек, әлеуметтік даму бағытын өзгертпей, әлеуметтік теңсізжәк осал топтарының өмір сүру сапасының өсуін қамтамасыз ету мүмкін емес.
М.МҰСАБЕКОВА