№6 Маусым, 2024
Басқа елдерге немесе өз Отанының басқа қалаларына үнемі баруды ұнататын адамдарды саяхатшылар деп атайтынын өте жиі естиміз. Кейбір жағдайларда бұл атау толығымен негізделген, бірақ кейде бұл мүлдем сәйкес келмей және турист сөзін қолданған дұрыс болар еді. Сонымен, бұл екі сөздің айырмашылығы неде? Неліктен оларды шатастырмау керек? Шын мәнінде, сөздердің арасындағы айырмашылық өте үлкен: саяхатшы мен турист мүлдем басқа адамдар және олардың ортақ нәрселерінің бірі – олар әртүрлі сапарларға шығуы. Алдымен, турист болу – бұл уақытша жағдай екенін атап өткен жөн: басқа қалада немесе басқа елде ойын – сауық, дем алу мақсатында болған белгілі бір күндерге ғана баратын адамды турист деп атауғаұл мамандық сияқты, көпшілігі оны кәсіп деп атайды. Енді саяхатшылар мен туристер арасындағы айырмашылықты толығырақ қарастырған жөн.
Осы екі атаудың тарихына үңілер болсақ саяхатшылар туристерден әлдеқайда ертерек пайда болғаны сөзсіз. Көбінесе қызығушылық негізінде жүздеген, мыңдаған жылдар бұрын адамдар саяхатқа шыға бастады. Олар өз елді мекенінен және оған іргелес аумақтардан тыс жерде орналасқан басқа жерлердің қалай көрінетінін білгісі,танығысы келді. Білімге деген құштарлық – саяхатшыны ерекшелейтін қырларының бірі. Кейде басқа да себептермен үйден кетуге тура келді – құнарлы жерлерді, аң аулауға арналған ормандарды, таза су көздерін, тоғандарды іздеу. Жалпы, мұндай саяхаттар өте маңызды болды, әйтпесе бір орнында қалған бүкіл тайпа жойылып кетер еді. Уақыт өте келе адамдар қоршаған әлемге көбірек қызығушылық таныта бастады: ғылымдар дамыды, карталар жасалды. Карталар жасау мақсатында саяхатшылар мұхиттарды жүзіп өтіп, жолда кездесетін барлық жерлерді зерттеді. Кейбір жерлер кейіннен қоныстанса, ал кейбіреулері ресурстардың көзі болды. Жалпы, саяхатшылар қазіргі әлемді басқаша етіп көрсететін керемет адамдар болды.
Саяхатшылардан айырмашылығы, туристер салыстырмалы түрде жақында пайда болды және әлемді айтарлықтай өзгертпеді. Олардың мақсаттары демалыықнәрсені көргісі келді, бірақ саяхатшылар сияқты өз жаңалықтарын егжей – тегжейлі зерттеп, содан кейін қоғамға хабарлау үшін емес, тек өз көкжиектерін кеннған мәдени бағдарламамен турлар ұйымдастырыла бастады. Бүгінгі таңда кез – келген қаржыға және бағдарламаға түрлі жолдамалар ұсынатын көптеген туристік агенттіктер бар. Көбінесе саяхатшы туристен саяхатқа кететін уақытымен ерекшеленеді,туристер үшін уақыт шектеулі. Турист екі апталық демалыс алып, шетелге ұшуға шешім қабылдағанда, ол осы 14 күнді алдын – ала жоспарлауға тырысады. Ол қай жерлерге бару керектігін, не жейтінін және қандай көлікті пайдаланатынын, мұның бәріне қанша ақша бөлу керектігін шешеді. Турист билеттерді сатып алып, қонақүй брондайды. Жалпы, жағымсыз тосынсыйлар болмауы үшін басқа елде жайлы болу үшін бәрін жасайды.
Саяхатшы туралы бұлай айту мүмкін емес.Саяхатшы бәрін сол орында шешеді – яғни түнеу орны , тамақ сияқты мәселелер. Саяхатшы өзінің күрделі шешімдермен сипатталады, өйткені ол алдын – ала егжей – тегжейлі жоспарлар жасамайды. Ол өзін уақыт шеңберінде ұстамайды. Саяхатшы қызықты жерлерді жайбарақат зерттейді, ештеңені қалт жіберіп алмауға тырысады және осы сәттен ләззат алады, ал көптеген туристер белгіленген уақытқа сәйкес келуге тырысады, бұл жерге тек «көру үшін» барып, сол жерде бірнеше естелік селфи жасайды.Айтпақшы, селфи – бұл жеке тақырып. Көбінесе туристер көрікті жерлердің фонында ұялы телефонына өздерін суретке түсіруді ұнатады, сондықтан олар осы көрікті жерлерді өз көздерімен көруді ұмытып кетеді. Олар үшін әлуметтік желі үшін сапардағы фотосуреттермен толтыру маңызды. Саяхатшылар да жиі суретке түседі, бірақ ұялы телефонға немесе планшеттік компьютерлер емес сапалы фотоаппараттар қолданады. Бұл жағдайда олар суреттерді бірінші орынға қоймайды.Турист пен саяхатшының басты айырмашылығы – олар сапарға кететін уақыты. Турист кесте бойынша жүреді, ол әрқашан үйге бару және қайту уақытын біледі, ертең не істейтінін біледтыяқты өмір сүреді. Ол өз маршрутының ұзақтығы мен бағытын еркін өзгерте алады.
Егер сіз әлемді шектеусіз саяхаттауға дайын болсаңыз және оған ештеңе кедергі болмаса, онда сіз нағыз саяхатшысыз. Егер сіз алдын ала сатып алынған жолдамамен бірнеше апта демалуға мүмкіндігіңіз болса – сіз туристсіз.Турист өз бағытын жоспарлайды. Саяхатшы, керісінше, жоспар құрмайды. Саяхатшы бір елге келді, ұнады – бірнеше апта немесе ай қалды, ұнамады – басқа елге кетеді.Көбінесе турист пен саяхатшының арасындағы айырмашылық соншалықты аз, оны ажырату тіпті қиын. Кез – келген туристтің түрлері мен кестесін ұмытып, айналаны өз бетінше зерттеуге баратын сәттері болады. Саяхатшы уақыт өте келе қаланың музейлері мен көрікті жерлерін тезірек көруге тырысып, туристен еш айырмашылығы болмай қалатын сәттеріде бар.Саяхатшының мотивациясы – бұл іс – әрекет еркіндігі, сіздің сапарыңыз тек сізге байланысты екенін түсіну.
Бірақ алдын ала белгіленген маршрут бойынша сапарлардыңда өзінің жақсы жақтары бар. Уақыт аз кезде, қысқа мерзімде жоспарланғанның бәрін қарап шығу үшін үлкен қашықтықты еңсеру,туристің мақсаты – аймаққа бару және мүмкіндігінше көп нысанды көру. Ал саяхатшы – сол мекен өміріне сүңгіп, жергілікті тұрғындар сияқты өмір сүреді.Саяхатшы және турист – бұл адамның белгілі бір өмір салтын сипаттайтын бір – бірімен тығыз байланысты екі ұғым.
Саяхат-бұл адамдардың уақыт пен кеңістіктегі қозғалысы, ал мақсатына, бағытына, көлік құралдарына және уақыт аралықтарына қарамастан саяхат жасау.
Туризм-ләззат алу, демалу, сауықтыру, қыдыру, танымдық немесе кәсіптік-іскерлік мақсаттар үшін бос уақытында адамдарды өзінің тұрақты тұратын жерінен басқа елге немесе өз елінің шегіндегі жерге уақытша бару.