№2 Ақпан 2022
Қуыршақ театры — шексіз шығармашылыққа арналған тәуелсіз кеңістік. Қуыршақ театрының көптеген қойылымдары ерекше сиқырлмеар бере алатыны мәлім.
Алматы қаласының мемлекеттік қуыршақ театрында ересектерге арналған спектакльдерге балалар қойылымдарындағыдай актерлер қатысады. Балалармен байланыс құра білу — бұл еңбек және бақылау арқылы келетін шеберліктің шыңы. Ересек аудиторияның назарын игеру қабілеті де дамыған акқаМемлекеттік қуыршақ театрының труппасы өз шығармашылығының осы екі қырымен көпшілікке жақсы таныс. Дәл осы театрда екі бірдей ерекшеліктің басын қосқан, әлемдік классика жауһары У.Шекспирдің «Ромео мен Джульетта» трагедиясы режиссер Дина Жұмабайдың трактовкасында қойылды.
«Ромео мен Джульетта» спектаклінде актерлер планшетті және көлеңкелі қуыршақты басқарумен қатар, болып жатқан оқиғалардың тең қатысушылары болып отырды. Итальяндық халық театрының бір түрі — commedia dell ‘ arte де ішінара қолданылды, өйткені Ромео мен Джульеттадан басқа барлық кейіпкерлер бетперде киеді. Комедия дель арте (маска комедиясы) — итальяндық халықтық (немесе алаңдық) театр түрі, спектакльдер импровизациямен қойылады, сценарий негізінде, бетперде киген актерлердің қатысуымен. Бұл жанрда Панталоне, Бригелла, Харлекин, Доктор, Тарталия сияқты кейiaска киіп, өз сезімдерін көрсете алмайды, сондықтан одан басқа барлық адамдар тиісті маскалар киді.
Сахна бойында қуыршақ сияқты отырған актерлер қойылымның басталуын күтеді. Камералық зал тарылған және атмосфераның шиеленісі соғұрлым күшті сезіледі. Көрермендер залында болған алғашқы секундтан бастап бақылаушылар Ромео мен Джульетта әлеміне енеді. Спектакльдің алғашқы минуттарынан бастап төрт актер өз сөздерін тікелей аудиторияға бағыттайды, кей жерлерде кейбір көрермендерге ерекше назар аударады. Пьеса хор әңгімесінен басталатындықтан, актерлер спектакльге кіріспе айтады деп болжау қисынды. Мұның бәрі Ромео мен Джульеттаның ролін атқаратын екі басты актердің әрекетімен бірге жүреді. сыы. Көрерменнің көз алдында кім қай әулетке жататындығын білдіретін жазулар бар: оң жағында Монтекки отбасы, сол жағында Капулетти. Спектакльде семсермен жанжал болмайды, ашық сөз даулары көрсетілмейді. Қабырғаларды бояғаннан кейін өрескел, өткір және кейде хаотикалық пластикалық қозғалыстармен толтырылған көрініс пайда болады. Мұнда би стиліне назар аударуымыз керек – контемпорари. Контемпорари — бұл әртүрлі бағыттар мен әдістерді қамтитын заманауи сахналық би. Бұл стильді орындау кезіндегі басты міндет — белгілі бір эмоцияны көрсету. Алайда, контемп бүкіл спектакльді басынан аяғына дейін сүйемелдемейді. Оның өзіндік басталу және аяқталу нүктесін анықтайтын нақты шекаралары бар. Синхронды түрде орындалған, бірақ жәекі жақ өз әрекеттерін күшейтеді, қанды дұшпандықтың ауырлығын көрсетеді. Актерлер «бөтен аумаққа» қолындағы юояу жаққышпен жаудың қабырғаларын жазуға асығады. Екі отбасының қақтығысы ым-ишарат және мизансцена арқылы көрсетіледі. Мизансцена — режиссердің белгілі бір оқиғаны, көріністерді және жағдайды ашуда қолданатын тәсілдерінің бірі. Сондай-ақ, ол көрерменмен қарым-қатынас жасайтын режиссердің тілі. Д.Жұмабаеваның өзіндік стилі болғандықтан, мизансценаны пайдалану оның қойылымдарын басқа спектакльдерден ерекшелендіреді. Ол үлкен мизансценалармен, сондай-ақ камералық театрларға арналған мизансценаларын шебер қолдана алады. Мысалы, Мақсат Камалов (Меркуцио) әр қимылына күш салып, пластикалық қозғалыстар жасайды. Ол актриса А.Байырбекованы қолынан ұстап, үстелдің шетіне барынша жақындатады. Үстелдің үстіне салынған ерекше мизансцена көрерменді қызықтырады. Классикалық құрылыс артта қалады, режиссердің Шекспирдің пьесасының басқа қойылымдарынан өз қойылымыме ерекшелену үшін эксперименттер мен ізденістер байқалады.
Меркуционың Маб туралы монологы жақындап келеді. Сахна, көлеңкелі қуыршақтарды көрермендердің назарына ұсына отырып, күңгірт бола бастайды. Меркуцио планшеттік қуыршақ болғандықтан, оның қолында және басында тұтқалары бар бола тұрып ол ашық кеңістікте ораналсты. Мұндай қуыршақ сахнада еркін жүре алады. Меркуцио өзінің монологында авансценаға ауысады және Ромео басын төменнен шаммен жарықтандырған кезде сөздерін бастайды. Камалов қуыршақтың басын ұстап, оны бір жағынан екінші жағына сілкіп тастайды. Қуыршақтың оң қолы мистикалық айнаға бағытталып тұрғандай, шамның үстіне шеңберлер салады. Біртіндеп қарқын ала отырып, монологтың сөздері қатты айтыла бастайды. Сахна артында дыбыстардан хаос басталады, ал Меркуцио сахнаның артқы жағына ауысады. Қуыршақ Ромеоға қараңғыдан қарап тұрып, оған өмірдің басқа жағын көрсеткісі келетіндей. Мақсат Камалов Меркуционы алға баяу, асығыссыз жылжытады, өйткені сөйлеген кезде көрерменге дыбысты кімнен шығып жатқанын түсіну үшін бәсең қозғалуы керек. Көптеген адамдар патшайым Маб туралы әйгілі монолог Меркуциоға тиесілі екенін білсе де, актер бұған мән бермеді және қуыршақты техника мен ережелерге сәйкес жүргізді: Меркуцио қуыршағы үнемі қозғалыста болып, аудиторияның назарын жоғалтпады. Мақсат Камалов қуыршақты жүргізу кезінде ұсақ бөлшектерге мән береді. Оның Меркуциосы басын кез-келген шуылға бұрады. Бағытты көрсете алдымен қуыршақтың басы айналады, содан кейін қол бағытты көрсетеді. Бұл Ромеомен махаббат туралы диалог сахнасында Меркуцио қолын бұлғап, содан кейін мақтанышпен бұрылып, досының сөздері оны ашуландыратынын көрсеткенде білінеді.
Меркуционың шағын тарихы осы кейіпкерді жаңа қырынан ашып көрсетеді, сондай-ақ спектакльге ерекшелік береді, Д.Жұмабаеваның қойылымын басқа режиссерлердің қойылымдарынан ерекшелендіретін жаңа қыр қосылады. Көпшілік В.Шекспирдің әйгілі «Ромео мен Джульетта» пьесасы бүкіл әлемде қойылғанын біледі. Алматы қаласының мемлекеттік қуыршақ театрындағы тағы бір қойылым көрермен қауымның есінде қалатындай қандай да бір аспектімен ерекшеленуі тиіс еді. Сондай-ақ, спектакльдің басында «тірі адамдар» болған Ромео мен Джульеттаның финалда қозғалыссыз қуыршақтарға айналғанын және олардың денелері қағаз қуыршақтармен қоршалған авансценаға көшкенін атап өткен жөн. Бұл екі басты кейіпкерсіз спектакль жалғаса бермейтіндігінің белгісі: Ромео мен Джульеттаны жетелейтін ешкім жоқ, өйткені оларда өмірлік қуат қалған жоқ. Дәл жоғарыда аталған режиссерлік шешімдер спектакльді ерекшелендіреді. Режиссер Дина Жұмабаева ақпарат беру жолдарын іздеп, мизансценаны, пластикалық қозғалыстар мен музыкалық сүйемелдеуді пайдаланды, бұл оны жаңа режиссерлік толқынның өкілі ретінде қарастыруға мүмкіндік берді. Ол сондай-ақ көрерменнің кез-келген кейіпкер туралы тұрақты пікірін өзгертуге тырысады, өйткені оның кейіпкерлері көптеген прототиптерінен өзгешеленеді.
Аталмыш қойылымда мизансцена, актерлердің бет-әлпеті, ым-ишаралар және олардың дауыс интонациясы, сондай-ақ спектакльдің музыка, жарық, сценография, реквизит, костюм және грим, декор срішып, режиссердің түпкі ойы іске асты десек артық болмас.
Оспан Саяна,
Т.Жүргенов атындағы ҚазҰӨА-ның 4 курс студенті.ag