2020, №6 маусым
Біз өткен ғасырларда ұлы бабамыз ғалым болған, батыр болған, ақын болған деп мақтанамыз, мақтанайық, бірақ, оның бәрі болған, өткен. Бізге қазір жаңаша даму, өсу қажет.Бұл Елбасы ұсынған «Рухани жаңғырудың» басты мәселесі.
Әйтсе де, біздің бүгінгі әңгіме батырда емес, тұлпарда емес, отбасы және оның алтын діңгегі Құртқа жайында, қазақ әйелдері жайында. Әуелі, жырдағы Құртқа кім, қандай әйел?Соған біраз тоқтала кетейік.
…Әр пендеге лайық,
Өзіне Құдайым қосқан жар.
…Құртқадайын мияссар, Жар тапқанша талай бар – деп, Құртқадай жарың болсын,-дейді жыршы ақын Нұрпейіс Байғанин.
Жырда «Құртқасңеулер жиі қолданылады.
Әйелде ару жан еді,
Сұлулығын сұрасаң,
Қызыл ерін, ақ маңдай,
Түсі оңбас мақпалдай…
Т/p—>
Айдан сұлу деraragraph —>
Ару сұлу Ақ Құртқа
Көздің жасын алдырған,
Көрген жанның көркімен,
Көргенде есін тандыасады ұлы ақын Нұрпейіс Байғанин.
Ал сол сұлу Құртқаның әйел бола тұра, батырлығы ше? Ол келер мезгілінде жорықтан келмей, кешіккен ерін, отағасысын ойлап, қайғырады. «Тірі болса, өзін тауып алайын, өлі болса, сүйегін тауып алайын, Қобылан өлген сол жерде мен де өліп қалайын»,- деп аттанады.
Мына тұрған Құртқа қыз,
Тас төбеге бар шашын,
Тоғыз қабат:p:paragraph —>
Үстіне Құртқа киеді,
Бес қаруды іледі,
> ұл Құртқаны Сүйіншәлі ақынның суреттеуі.Түндікпенен күн берді,
Түтікпенен су берді,
Дәрілеген жем берді –
Сөйтіп, батырдың жауға мінетін, ер қанаты тұлпарын баптайды. Бес қаруын әзірлейді, қарағай найза саптайды, алмас қылыш соқтырады, күмістен қынап шақтатады.
Ал Қ—!— wp:paragraph —>
–Ақылы жоқ, мен байғұс,
> >Бүйтіп жүрген Құртқамды
Қарағайғақабағалайды.
жан емес. Өзі күйеуге шығатын батырларды ауыр сынға салып байқағанда, бәсекені, жарысты байқап отырған қыз, көелдегені, көздегені Қобыланды.
Құртқа тұлпар болар құлынды, Тайбурылды тумай тұрып, енесін сынап таниды. Батырдың астындағы атын бір көргенде-ақ, жауға мінер тұлпары жоқ екен деп сынайды.
Қобыландының Қазанға барар сапарын болжаған Құртқа,
Бұл сапарға бармасын,
Бұл олжадан алмасын, — деп ескертеді.
Ал, Қобыланды оған қатты ашуланып, Құртқаның басын шаппобің алдын кесіп өтпейтін Құртқа, өзін қоярға жер таппайды, есік пен төрдің ортасында неше қайта жүгіріп жүреді.
Бір сөзбенен жазықты,
Енді Құртқа сасады.
Бетінен қаны қашады,
Оң етегін басады.
Бірақ, Ақ Құртқа ойының ұшқлыл тауып, ақылменен ой табады, қаһарлы батырдыалн:
Тайбурылды wpwp:paragraph —>
Құртқадан қайтты қаһары,
Бурылға түсті назары.
Міне, ақылды Құртқа осылай батырдың ашуын басып, көңілін орнықтырады, қиын сәттен шығар жол тапты.
Міне, қазіргі қазақ келіншегі, қазақ отанасы осындай болса:paragraph —>
Жалріббат иесі, нәзік сезімді жан. Ол батырды – күйеуін ұрұртқа:
Сіз алыс /- wp:paragraph —>
Ажырайтып қарауға,
Мен күйермін дертіңе,- дейді.
«Жау келді,-деп оятсам,
Сұлтаным шошыр» — десіпті.
Құртқа сынды сұлуың,
Батырдың басын құшақтап,
Қырмызы қызыл көрпемен,
Отырып Құртқа желпіді,
Орамалдың исімен,
Жаудың дауысын естіп,
Міне, қазақ әйелі осындай болуы міндет.
Құртқа әр сапарға аттанарда батырдың мінер у-ы, өзі аттандырып, батырға оң сапар, ақ тілек тілн paragraph —>
Шөліркеген күніңде,
Жаңбыр жауып, қақ тұрар –
Шөлдегенде қанарсың,
Қырық батыр жолдасың,
Ат суарып аларсың, — дейді.
Және
Өткізді Құ- — wp:paragraph —>
Құртқаның Қобыландыдан бөтен еркекте ойы жоқ. Ол – оның шын берілген өмірлік жұбайы, айнымас жары. Ол ақылды, ол сұлу, ол батыр, ол тапқыр, ол іскер, ол көреген, сұңғыла. Бір сөзбен айтқанда сегіз қырлы, бір сырлы ерекше жан. Қазақ әйелдерінің эталоны, үлгісі. Ойпырмай, қандасgraph —>
Құртқаның бейолқ әйелдерінің, қыз-келіншектерінің қандай болуларытаақсат еттім.
Әйтсе де, қазақ қоғамын ойландыратын уақиғалар, ата-ананы тоі мәселелер фактілері өмірден орын алып отыр. Себебі, заман өзгерді. Қоғам ауысты. Тәртіп пен талап өзгерді. Тәрбие өзгерді. Кейбір қыздарға қырық үйден тыйым жоғалды.
Ажырасу –Отлсаң – қасиетің, ұстай алмасаң – қасіретің! Жас жұбайлардың аа,а қасірет әкеледі. Сондықтан, қазіргі қазақ қоғамына Қобыланды мен Құртқа сынды берік жұп керек.
Әрине жаңа заман, отанасы,н-ауға үлгерсін! Сонымен қатар, бірінші негізгі міндміойлысы да, атақтысы да – ана болу, өмірге үлып отырған Құртқа сұлу бәріне де үлгерген ғой! h h —>
Әрине, заман ағысы бар. Бірақ, ұлы даламы өың салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы бар. Елімізді болашаққа міне, осы құндылықты сақтау,ұрөп балалы болу үрдісі болған. Әйтсе де, баланың не әкесіз, не шешесіз қалуы болмаған. Осындай жаман қылық белең алмай отбасылық жақсы дәстүр жаңғыруы тиіс. Жақсы жаңғырған дәстүр қазір өте қажет болып тұр. Көшпенділер болсын, отырықшы болсын, қай қоғамның да негізі – отбасы, шаңырағы болған.
Қазақ қашадыбал болады», — деп тәрбиелеген. Қазақтың дана – балы.ыру» кезеңінде қазақы тәрбиеде жадымызда, жүаңлерді сақтап, орындап, насихаттау басты мәселе. Өз дәс. здікі қалық емес, өзіміздікі –қаңсық, өзгенікі — таңсық емес.
Ұлттық бірегейлікті сақтау, ұлттық салт-дәстүріміз, тілімізді, дәстүрлі өнерімізді, мәдениетімізді, дінімізді, жоралғы-ырымдарымызды, ұлттық рухымызды бойымызда мәңгі қалдыру – стратегиялық ұлы мақсат.
Сенімді өмірлік серік, тағдырлы тар кезеңде ақылшы, айнымас адал жар, қиындықта көмекші Құртқа сынды әйелдер, келіндер қазақ қоғамының іргетасын бекітетін, босағасының беріктігін нығайтатын тұararagraph —>
Қазақ қоғамында отбасының ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрі бар. Олай болса, рухани жаңғыру, болашаққа бағдар кезеңінде, дәстүрімізді жаңғыртып, санамызды өзгертіп, бата алып, отбасылық құндылықтарымызды сақтап, жетілдіріп, жалғастырғанымыз дұрыс. Ешкім ешкімнің көз жасына қалмағаны жөн. Ақ Құктдың-күйеуінің ата-анасына мейірімді, қамқорлығы мен қалтқысыз қызметі, жібек мінез биязылығы, жоғары адамгершілік қасиеттері оның алтын басты әйел, көрегенді келін екендігін дәлелдейді. Біздің қазаққа осындай Құртқа сұлулар қажет. Мен Ақ Құртқаның жырдағы бейнесіне әдейі тоқтап, жазып, оны өнеге еттім, үлгі қылдым, білсін деген оймен өткенге оралдым.
ХХІ ғасырда біз өзіміздің ұл-қыздарымыздың жеткен жетістіктеріне мақтануымыз керек. Енді, балам батыр, қызым ақын, ұлым ғалым болсын деп, соған мақтанайық!