№6 Маусым, 2022

Қымбатты жас ұрпақ. Биыл қазақ әдебиеті мен мәдениетінің тарихы мен салт-дәстүрінің, тіл ғылымының, әліпбиінің негізін салушылардың ең алдыңғы сапында тұрған ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынов аталарыңның мерейтойы ЮНЕСКО деңгейінде атап өтілуде. Ахмет аталарың ұлы әдебиетші, ғалым болумен қатар алуан тақырыптарда өлеңдер, әңгімелер де жазған. Бірнеше тіл білген. Орыс және басқа да халықтар әдебиетін оқып, олардың таңдаулы дүниелерін қазақ тіліне тәржімалаған. Бүгін кемеңгер аталарыйт және орыс тілінен тәржімалаған бірнеше мысалдарын назарларыңа ұсынып отырмыз. Оқыңдар! Өте қызық!

АҚҚУ, ШОРТАН ҺӘМ ШАЯН

Жүк алды Шаян, Шортан, Аққу бір күн,
Жегіліп, тартты үшеуі дүркін-түркін.
Тартады Аққу көкке, Шаян кейін,
Жұлқиды суға қарай Шортан шіркін.
Бұлардың машақаты аз болмады,
Жұмысы орнына кеп мәз болмады.
Тартса да бар күштерін аямай-ақ,
Аслан жүк орнынан қозғалмады.
Оншама ол жүк артық ауыр емес,
Құр сырттан «пәлен» деу де тәуір емес.
Жүк бірақ әлі күнге орнында тұр,
Бырыңғай тартпаған соң бәрі тегіс.

ШЫМШЫҚ ПЕН КӨГЕРШІН

Бір Шымшық торға түсті соры қайнап,
Барды ма, кім біледі, ажал айдап.
Бәлені қbrbr> «Не қара басты торға түсіп? — деді. —
Тал түсте торды көрмей, соқыр ма едің,
Есалаң, ақылың жоқ, күшік, — деді. —
Түсер ме есі дұрыс күндіз торға,
Ақылың жоқтығынан қалдың смеbr> Тор түгіл, түсіре алмас онан зорға.
Кімжаайласына бір наданның.
Мен саған қол берейін түспесіме,
Амалы саған ғана мол адамның».
Десе де: «Ақыл серік қонған баққа»,
Ем болмас баста бағың таяр шақта.
Пысықсып Көгершінім отырғанда,
Қалыпты өзі түсіп қыл тұзаққа.

Ақылың қайда кетті, данышпаным,
Серт етіп түспеске қол алысқаның?
Біреуге күлсең — келер өз басыңа,
Табалап мұнан былай күлме, жаным!

АТ ПЕН ЕСЕК

Біреудің Есегі мен бар еді аты,
Апарар бір қалаға болды заты.
Аты мен Есегіне артып алып,
Аяңдап жолға түсіп келе жатты.

Жүк ауыр, Есек сасып, алақтақа, жығыларға таяғанда,
Жалынып Атқа Есек сp:p:paragraph —>

«Ат достым, жүгім ауыр, халім бітті,
Емеспін жүре алатын енді тіпті.
Зорығып, жолда өліп қалатынмын,
Алмасаң ауыстырып біраз жүкті».

Ат оған ешбір жауап қайтармайды,
Ауырлап жүгін,
Есек қайқаңдайды.
Ентігіп, ішін соғып, дымы құрып,
Жүруге онан әрі жайы қалмайды.

Жығылды Есек байғұс дымы құрып,
Тұрмады айдаса да иесі ұрып.
Сойды да, жүгін, терісін атқа салып,
Қалаға келе жатты тағы жүріп.
Қараңдар, шара бар ма мына сорға,
Аяғын Ат келеді басып зорға.
Қысымды Есек көрген бұ да көріп,
Болдырып, былғақтайды оңды-солға.

Өкініп өткен іске Ат келеді:
«Мен қате еткен екем… Аһ! — деді.

Есектен аз жүк алып, қарасқанда,
Қиындық мұндай маған болар ма еді?».

МАЙМЫЛ

Жер жыртты ерте тұрып қарашекпен,
Қашаннан кәсібі еді егін еккен.
Асырап қатын-бала еңбегімен,
Кісі еді күшін жегіп ауқат еткен.

Ертеден кешке дейін дамыл алмай, Алғысты берді оған өткен-кеткен.

Күншілік етті бұған Маймыл надан,
Мақтауды Маймыл түгіл, сүйеді адам.
«Осындай жұрттан мақтау алмайтұғын, —
Ойлады, — мен кеммін бp>->

ом қалсын, — дейді, — тамашаға».
Томарды бір көтеріп, бір сүйретіп,
Бүлінді өз-өзінен оңашада.

Томармен домалайды ойға өрден,
Біресе арқалайды алып жерден.
Өкпесін шапқанr>қан терден.

Сарп етті жан аямай Маймыл күшін,
Ешбір жан мақтамады еткен ісін.
Сықылды осы Маймыл адамдар көп,
Көрсетіп не қылайын ашып түсін.

Бір адам жас баласын жанына алды,
Екеуі сайран етіп кетіп қалды.
Қыдырып әрлі-берлі жүрді дағы,
Егінші егін еккен жерге барды.

Аралап әр егінз түрлі.
Бастарын дәнге толған төмен салып,
Бидайлар бейне тағзым етіп тұрды.
Жалғыз-ақ бір бидай тұр көкке қарап,
Бейне бір жалғыз өзін көпке балап.
Баланың сол бидайға көзі түсіп,
Білмекке кетті көңіл жөнін сұрап:

Бұл Бидай көтеріп тұр басын көкке,
Қарайды шекірейіп өзі көпке.
Өзіне өзгелерді теңгермейтін,
Соншама бұл бидайдың дәні көп пе?»

«Айтайын мұның мәнін, балам, саған,
Шырағым, түрін көріп таңданба оған.
Өзгесі төмен қарап бүгілгенде,

Және де әкесі айтты баласына:
«Сұқтанба құр сорайған қарасына.
Құдайым

Бидайлар басы толық иіліп тұр,
Дән берген қожасына сыйынып тұр.

ӨГІЗ БЕН БАҚА

Бір Өгіз айдын шалқар көлге келді,
Жағалап суаты бар жерге келді.
Шілденің сарша тамыз ыстық кезі,
Бек қатты қаны қашып шөлдеп еді.

Секіріп көршісіне жетіп келді.
«Боламын мен де сонау Өгіздей», — деп,
Желарwp:paragraph —>

Сұрады жолдасынан: «Толдым ба? — деп,
-Өгіздей анау тұрған болдым ба?» — деп.
Өгіз бен екеуіне қарап тұрып,
Жолдасы жауап берді сондай бүй деп:
«Өгіздей болу саған қайда, шырақ,
Араңыз екеуіңіздің тым-ақ жырақ.
Онымен біл жоқсың артығырақ».

«Қарашы, енді қандай болдым?» — деді, —
Міне, мен жаңа әбден толдым», — деді.
Жолдасы тағы қарап денесіне:
«Қалпында қараң менен формың», — деді.

Зорланды қарнын керіп енді Бақа.
Шыдамай жұқа қарын керуіне,
Жарылып сол арада өлді Бақа.

ЕМЕН МЕН ҚАМЫС

Бір көлдің Емен аййлына:
«Жаратқан мені Құдай сонша артық,
Мықты деп, жер жарылад дабысыма.

Жалғыз-ақ тең көремін Кафтың тауын,
Дүниеде менің қорқар бар ма жауым?!
Қасқайып иілмеймін, бүгілмеймін,
Соқса, aragraph —>

Мың сан құс келіп қонсын бұтағыма,
Зәредей көрінбейді маған ауыр.

Бірді олай жаратқан-ды, бірді бұлай,
Бәрінен қор жаратқан сені Құдай.
Жел тұрса, зәрbr қонса торғай.

Жел жүріп, судың беті жыбырласа,
Ызыңдап қүлағыңа сыбырласа,
Бұғасың, бүгілесің сонша төмен,
Тұрамын жарар ед деп жығылмаса.

Егерде жақын жерде болсаң маған,
Ешкімді жолатпас ем, қорғап, саған.
Әуелде сені Құдай жаратқанда,
Аслан сенің жайыңды ойламаған.

Беріпті саған орын суға жақын,
Тұрсын деп құйын, дауыл, дуға жақын.пқз екен дүниеде сенен пақыр».

«Құлақ сал, Емен батыр, тоқта азырақ,
Есімі пақырлықтың менен жырақ.
Иілсем, мені дауыл сындыра алмас,
Сындырар сені қайта бұрынырақ.

Еменім, сен білмесең, мен айтайын,
Менен де сенің қаупің артығырақ.
Ол рас, сені ә Кбасымырақ.

Дүниеде өзім деме жалғыз мықты,
Адасқан олай ойлап қаталықты».
Болмады сөзін тамам еткенінше,
Бұрқырап, құйындатып дауыл шықты.

Дауылдың Қашаннан айла етіп, әдіс алған —
Жабысып жер бауырлап Қамыс бұқты.

Қасарып, қайыспастан Емен тұрды
Дауылға көрсетем деп мықтылықты.
Неғылсын оның Емен екендігін,
Қопақтraph —>

ҚАСҚЫР МЕН ТЫРНА

Бір Қасқыр сапар шекті елден жырақ,
Неше күн таппай азық, қалды жарап.
Жемтіктің жақын жерде иісін сезіп,
Қасекең келе жатыр соған қарап.

Кемірмей, қалыбынша жұтып қалды,
Тамақта, жүрмей сүйек, тұрып қалды.
Қақалып, дем ала алмай сасқанынан,
Алақтап жан-жағына /w wp:paragraph —>

Қақалды, сүйек жүрмей тамағына,
Болмады әр түрлі еткен амалына.
Жанынан күдер үзіп тұрған шақта,
Көзіне түспесін бе жалғыз Тырна.

Тырнаны шақырады ишаратпен,
Мәнісін баr>а тіл алмас, — деп,
Көңілін жұмсатпаса алдап еппен».
Бұрынғы мықтылықты былай қойып,
Тырнаға сөз сөйлейді кішілікпен:
«Шырағым, дүниеде ұмытпайын,
Құтқарсаң мені қазір осы дерттен.

Танысып, сеніменен дос болмаққа,
Жүруші ем кез келгей деп тілеп көптен.
Білуші ем әкеңді де, Тырна, сенің,
Дүниеде кім бар еді онан өткен?!

Ежелден олқылық жоқ нәсіліңде,
Көз салып қарап тұрсам арғы түптен.
Баласы атайының сен бір асыл,
Сыртыңнан жүрміз әлі зор үмітпен.

Біле алмай не қыларын, сасқалақтап,
Алдыңда ағаң отыр есі кеткен.
Тырнажан, не қылсаң да, енді өзің біл,
Айдынның сарқыны ед <

Тырна естіп мына сөзді, судай тасты,
Қасқырдың тамағына тықты басты.
Суырып сүйекті алып тастап еді,
«Уһ!» деп қасқыр сонда көзін ашты.

Құтқарған зор бәледен Тырнасына
Ол бірақ кө Есұрап еді,
Қасекең сау күндегі әнге басты:

«Не дейсің, ойын ба осың, шын ба,
Тырна, Қажауға мәжнүн жоқ саған мұнда.
Ақы алып өзгелерден дәндеп қапсың,
Қой, Тырнам, ойнап мені wpwp:paragraph —>

Мен саған олжа r>ап, ерінбедің.
«Сыйға — сый» дегенменен таз басыңды
Аузыма салып тұрған кемірмедім.

Көрінбей, жоғал шапшаң, көзіме енді,
Түсініп айтқан достық сөзіме енді.
Аш бөрі неше күндей дәм татпаған, ө/wp:paragraph —>

Тырна есітіп мына сөзді, жаман састы,
Етпес деп Қасқыр олай, ойламас-ты.
«Садақа бастан құлақ» деген мақал,
Бейшара, жан сауғалап, тұра қашты.

БҰЛБҰЛ МЕН ЕСЕК

Бір күні Бұлбұл құсты Есек көрді,
Қасына сөз айтпаққа жақын келді:
«Сыртыңнан сайрағыш деп жұрт мақтайды,
Тыңдайын, достым, біраз сайра, — деді. —

Кім білсін мұнан былай көрерімді,
Сайра деп тағыМеынамаққа,
Мақтаудай бар ма екен деп өнеріңді».

Есектің сөзін Бұлбұл қабыл алды,
Құлағын салып Есек тұра қалды.
Дауысын әлденеше түрлендіріп,
Сандуғаш не әдемі әнге салды.

Сайрайды бірін нәзік, бірін анық.
Даусындай сыбызғының алыстағы
Құлаққа кейбір даусы келді талып.

Біресе шықылдаған ащы дауыс
Шекеңнен өте жазды құлақ жарып.
Жан-құды орны-орнында тұра қалып.

Сайрады бірде ақырын, бірде қатты,
Кейде ысқырып, кей уақыт таңдай қақты.
Жел тынып, құстар қойып шулағанын,
Қойлар да күйісін тыйып, тыңдап жатты.

Сонда Есек сөз айтады Бұлбұл құсқа:
«Мақтаулы бар ғой әнпла әнге
Тауықтың айғырындай емес ұста.

Айтайын мен бір ақыл, Бұлбұл шырақ,
Тыңда сен ілтипатпен салып құлақ.
Қораздан біразырақ ән үйренсең,
Сайрар ең мұнан гөрі де артығырақ».